Poetin zet bemiddelaar Macron in de kou

Even leek het of Emmanuel Macron een grote stap had gezet als bezweerder van de Oekraïnecrisis. De Franse president maakte in de nacht van zondag op maandag bekend dat hij langdurig had gebeld met de Amerikaanse president Joe Biden en zijn Russische ambtgenoot Vladimir Poetin en dat er op zijn verzoek een topontmoeting tussen de twee leiders zou komen. Voorwaarde voor de top: Rusland mocht Oekraïne niet binnenvallen. Poetin stemde in.

Maar maandagmiddag krabbelde Poetin al terug: een top zou „prematuur” zijn. En maandagavond liet de Russische president aan Macron en de Duitse bondskanselier Olaf Scholz weten de twee Oost-Oekraïense deelstaten Donetsk (DNR) en Loehansk (LNR) als onafhankelijk te erkennen. Vervolgens stelde hij in een televisietoespraak dat heel Oekraïne „integraal onderdeel” van de Russische geschiedenis is.

Lees ook Poetin brengt Oekraïne-crisis in alarmfase met erkenning volksrepublieken

Het initiatief van Macron leek daardoor in mum van tijd achterhaald door de ontwikkelingen in de crisis. De Franse president, die zich de afgelopen weken steeds meer opstelde als de Europese leider die de Oekraïense crisis met diplomatie wellicht nog zou kunnen bezweren, reageerde maandagavond door onmiddellijk een spoedbijeenkomst van de Franse Defensieraad te organiseren. Wat de volgende stap wordt, is niet zeker: tot maandagavond had Macron enkel gezegd „teleurgesteld” te zijn over Poetins besluit. Volgens het Kremlin wil hij de gesprekken met Moskou echter nog niet staken – een teken dat de Franse president zijn rol als bemiddelaar nog niet wil opgeven.

De afgelopen weken leek het Macron te lukken „een bemiddelende rol te spelen in het conflict”, aldus Christine Verger, vicepresident van het Jacques Delors-instituut, een Franse denktank over Europa. Macron dook telkens op bij diplomatieke manoeuvres rond de situatie in Oekraïne, met als hoogtepunt zijn bezoeken aan Poetin en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, begin februari. Macron was toen de eerste westerse leider die naar Moskou afreisde sinds het uitbreken van de Oekraïnecrisis. De acties passen bij de president, die erom bekend staat heilig te geloven in de waarde van direct, persoonlijk contact.

Gezien de ontwikkelingen van maandag is het hoogst twijfelachtig of zijn inspanningen nog tot concrete resultaten zullen leiden. Wel denkt Verger dat Macron deze crisis in elk geval gebruikt om voor de Europese Unie een plek aan de onderhandelingstafel te bemachtigen en te behouden. Ze herinnert eraan dat de EU enkele maanden geleden „niet bestond” als speler in het conflict: „Het ging alleen maar om Rusland, de Verenigde Staten en de NAVO. Macron probeert door de dialoog te bevorderen de Europese Unie een rol van betekenis te geven.” Hierbij heeft Macron profijt van het feit dat zijn land dit half jaar voorzitter van de Raad van de Europese Unie is.

Volgens Verger helpt het Macron ook dat Frankrijk een „diplomatieke geschiedenis en aanzienlijke militaire capaciteit heeft die andere lidstaten niet hebben”. Frankrijk heeft kernwapens en het land speelde onder meer in 2008 een belangrijke diplomatieke rol bij de totstandkoming van een staakt-het-vuren tussen Rusland en Georgië. „Die achtergrond geeft Macron een extra capaciteit en zorgt ervoor dat Poetin Frankrijk meer respecteert”, stelt zij.

Minder kritisch

Andere experts wijzen erop dat Poetin het waarschijnlijk ook waardeert dat Macron zich minder kritisch opstelt tegenover Rusland dan andere westerse landen. Zo is de Franse president een van de weinige westerse regeringsleiders die openlijk heeft gezegd dat het „legitiem” is dat Rusland zich zorgen maakt over de veiligheid aan zijn grens met Oekraïne en ging hij lang niet mee in de alarmerende toon van het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten over een mogelijk op handen zijnde inval van Oe-kraïne.

In de Europese Unie werden de Franse inspanningen om een rol te spelen bij de Oekraïnecrisis de afgelopen tijd aangemoedigd. „Er zijn natuurlijk verschillen per lidstaat, maar over het algemeen staat Europa achter Macron”, zegt Verger. „Je ziet in de media de afgelopen tijd nauwelijks kritiek, en vooral de landen die het grootste belang bij een vreedzame oplossing hebben – de oostelijke landen en de Baltische staten – staan uitzonderlijk positief tegenover zijn pogingen om de dialoog te bevorderen. Zij herinneren zich de geschiedenis van de twintigste eeuw al te goed”, zegt Verger, verwijzend naar de Sovjettijd.

In Oekraïne hebben sommigen wel zorgen over de diplomatieke inspanningen van Macron. Gevreesd wordt dat de Franse president kan worden overgehaald om concessies ten koste van Oekraïne te doen. Voormalig premier van Oekraïne Arseni Jatsenjoek stelde te vrezen dat Macron mogelijk makkelijker in zou kunnen stemmen met een deal vanwege de naderende presidentsverkiezingen in Frankrijk. Het team van de president heeft benadrukt dat hij geen ondoordachte beloftes zal doen en in contact staat met de andere regeringsleiders.

Lees ook Macron gebruikt Europees voorzitterschap als verkiezingstroef

Verdere escalatie

In Frankrijk zelf, waar de verkiezingen van april steeds dichterbij komen, zou Macron, mocht het nog tot een succesvolle bemiddeling komen, kunnen profiteren van een imago als staatsman op het wereldtoneel – iemand tegen wie minder ervaren concurrenten in de strijd om het Élysée niet kunnen opboksen.

Maar bij verdere escalatie bij de Oekraïne-crisis loopt Macron juist een groot risico: de combinatie van zijn Ruslandminnende imago en de signalen dat Poetin hem wellicht niet serieus neemt als onderhandelingspartner – onderstreept door Poetins acties van maandag – kan electoraal voor Macron ook verkeerd uitpakken.

„Op dit moment zie je dat de andere presidentskandidaten, van links tot rechts, zijn aanpak in dit dossier niet echt bekritiseren”, zegt Verger – en dat is bijzonder in verkiezingstijd, wanneer ieder woord wordt gewogen. „Iedereen snapt zijn inspanningen om een oorlog te voorkomen.”